Dementie

Wat is dementie?

Dementie is een verzamelnaam voor de verschijnselen die zich voordoen bij een aantal hersenaandoeningen, waarvan de ziekte van Alzheimer de belangrijkste is. Het gaat om verschijnselen als geheugenverlies, gedragsveranderingen en oriënteringsproblemen.

DSM-IV-TR hanteert als kerncriterium 'de ontwikkeling van multipele cognitieve stoornissen'. Dit betreft geheugenstoornissen in combinatie met een of meer specifieke cognitieve stoornissen. ¹²⁸

Er zijn verschillende risicofactoren voor dementie te onderscheiden. De belangrijkste risicofactoren voor dementie zijn hogere leeftijd, genetische aanleg, hart- en vaatziekten, diabetes type 2, roken, verhoogd cholesterolgehalte, ritmestoornissen (atriumfibrilleren), overmatige vetinname, ziekte van Parkinson, ziekte van Huntington, downsyndroom, HIV en mogelijk overmatig alcoholgebruik. ¹²⁹

Welke klachten geeft dementie?

De geheugenstoornissen kenmerken zich door een verminderd vermogen om nieuwe informatie te leren of zich het eerder geleerde te herinneren. De specifieke cognitieve stoornissen zijn afasie (zich niet goed meer kunnen uitdrukken in woord of schrift en/of gesproken of geschreven taal niet goed meer begrijpen), apraxie (geen doelbewuste handelingen kunnen uitvoeren), agnosie (geen objecten meer kunnen herkennen) en een stoornis in uitvoerende functies (niet meer kunnen abstraheren, logische gevolgtrekkingen maken, organiseren, plannen maken en doelgericht handelen).

Bijkomende symptomen bij dementie kunnen zijn: depressieve stemming, angst en apathie, hyperactiviteit (rusteloosheid en agitatie) en psychose (wanen en hallucinaties).

Bij mensen met een verstandelijke beperking en dementie worden, soms al in een vroeg stadium, diverse soorten probleemgedrag gezien zoals agressie, driftbuien, pica, automutilatie, schreeuwen, weglopen en repetitieve gedragingen. ¹³⁰

Hoe vaak komt dementie voor in de algemene bevolking?

De prevalentie van dementie in de huisartsenpraktijk is 1,7%. De incidentie (het aantal nieuwe gevallen per jaar) is ongeveer 2 per 1000 patiënten per jaar en stijgt sterk met de leeftijd. ⁴⁸⁴

Dementie komt voornamelijk voor op hogere leeftijd: uit de Delphi studie ¹²⁹ blijkt dat in West Europa 5,4% van de bevolking van 60 jaar of ouder dementie heeft (60 tot 64 jaar: 0,9%; 65 tot 69 jaar: 1,5%; 70 tot 74 jaar: 3,6%; 75 tot 79 jaar: 6,0%; 80 tot 84 jaar: 12,2%; > 84 jaar: 24,7%).

Hoe vaak komt dementie voor bij mensen met een verstandelijke beperking?

Hierbij is onderscheid te maken tussen mensen met het downsyndroom en mensen zonder het downsyndroom.

Een Engelse studie onder 281 mensen van 60 jaar of ouder met een verstandelijke beperking maar zonder het downsyndroom toonde een prevalentie van 13,1% (ouder dan 60 jaar) en 18,3% (ouder dan 65 jaar).

Dit is 2 tot 3 keer hoger dan bij een vergelijkbare leeftijdsgroep in de algemene populatie. Hierbij was hogere leeftijd een risicofactor maar de mate van verstandelijke beperking had geen invloed. ¹³¹

In een Amerikaanse studie onder 126 personen zonder het downsyndroom was de prevalentie voor dementie gelijk aan de prevalentie in de algemene bevolking. ¹³²

De prevalentie van dementie bij mensen met een verstandelijke beperking mét het downsyndroom varieert in verschillende onderzoeken binnen intramurale instellingen. Haveman vond dementie bij 7% (40 tot 49-jarigen) tot 65% (60 tot 69 jaar) van de onderzochte personen met het downsyndroom. ¹³³

Visser vond bij een prospectieve studie onder 306 mensen met het downsyndroom een gemiddelde leeftijd van 56 jaar waarop dementie werd gediagnosticeerd. De prevalentie steeg van 11% ( 40 tot 49 jaar) naar 77% (60 tot 69 jaar). Alle patiënten van 70 jaar en ouder hadden in dit onderzoek dementie. ¹³⁴

In groot Engels onderzoek werden de huisartsen dossiergegevens van 14.751 patiënten met verstandelijke beperking vergeleken met die van 86.221 mensen zonder verstandelijke beperking. De prevalentie van dementie bij de groep met verstandelijke beperking was 7,5%, wat significant hoger was dan de prevalentie bij mensen zonder verstandelijke beperking. ⁴⁸⁵

In ander Engels onderzoek uit huisartsen databases blijkt dat bij mensen met downsyndroom dementie voorkomt in de groep van 30 jaar en ouder. De incidentie (het aantal nieuwe gevallen per jaar) is voor deze leeftijdsgroep 92 keer vaker dan in de algemene bevolking met dezelfde leeftijd. ⁴⁸⁶

In een andere studie blijkt dat de prevalentie van dementie bij Down syndroom 16,8% is. ⁴⁸⁷

1,70% Algemene bevolking

13.1% tot 18.3% Mensen met een verstandelijke beperking (zonder down) > 60 jaar

65% Mensen met een verstandelijke beperking mét downsyndroom tussen 60 en 69 jaar

56

Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) is een Amerikaans handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. De huidige versie is een tekstrevisie van de vierde editie.

57

De Lange J, Poos MJJC, Schoemaker C. Hoe vaak komt dementie voor en hoeveel mensen sterven eraan? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, <http://www.nationaalkompas.nl> Gezondheid en ziekte\ Ziekten en aandoeningen\ Psychische stoornissen\ Dementie, 2007. Vanaf medio 2016 beschikbaar op www.volksgezondheidenzorg.info.

58

De Winter CF, Jansen AAC, Evenhuis HM. Physical conditions and challenging behavior in people with intellectual disability: a systematic review. J Int Dis Res 2011 Jul;55(7):675-98

454

Moll van Charante E, Perry M, Vernooij-Dassen MJFJ, Boswijk DFR, Stoffels J, Achthoven L, Luning-Koster MN. NHG-Standaard Dementie (derde herziening). Huisarts Wet 2012;55(7) 306-17

57

59

Strydom A, Hassiotis A, King M, Livingston G. The relationship of dementia prevalence in older aduilts with intellectual disability (ID) to age and severety of ID. Psychol Med. 2009 Jan;39(1):13-21.

60

Zigman WB, Schupf N, Devenny DA, Miezejeski C, Ryan R, Urv TK, Schubert R, Silverman W. Incidence and prevalence of dementia in elderly adults with mental retardation without down syndrome. Am J Ment Retard. 2004 Mar;109(2):126-41

61

Haveman MJ, Maaskant MA, van Schrojenstein Lantman HM, Urlings HF, Kessels AG. Mental health problems in elderly people with and without Down’s syndrome.J Intellect Disabil Res. 1994 Jun;38 ( Pt 3):341-55.

62

Visser FE, Aldenkamp AP, van Huffelen AC, Kuilman M, Overweg J, van Wijk J. Prospective study of the prevalence of Alzheimer-type dementia in institutionalized individuals with Down syndrome. Am J Ment Retard. 1997 Jan;101(4):400-12.

455

Carey IM, Shah SM, Hosking FJ, DeWilde S, Harris T, Beighton C, Cook DG. Health characteristics and consultation patterns of people with intellectual disability: a cross-sectional database study in English general practice. Br J Gen Pract. 2016 Feb 23

456

Alexander M, Petri H, Ding Y, Wandel C, Khwaja O, Foskett N. Morbidity and medication in a large population of individuals with Down syndrome compared to the general population. Dev Med Child Neurol. 2016 Mar;58(3):246-54

457

Coppus A, Evenhuis H, Verberne GJ, Visser F, van Gool P, Eikelenboom P, van Duijin C. Dementia and mortality in persons with Down's syndrome. J Intellect Disabil Res. 2006 Oct;50(Pt 10):768-77