Parkinson en vergelijkbare bewegingsstoornissen

Wat is Parkinson?

Via de piramidebaan worden vanuit de motore hersenschors bewegingsopdrachten doorgegeven om de spieren te activeren, zodat een geplande beweging daadwerkelijk wordt uitgevoerd. Prikkeling van andere hersendelen búiten de piramidebaan (vooral de basale ganglia, diep in de hersenen gelegen kernen) speelt een rol bij de uitvoering van de motoriek. Dit heet het extrapiramidale systeem.

Een ziekte als Parkinson, maar ook een slechte doorbloeding en bepaalde medicijnen (antipsychotica) veroorzaken stoornissen in de functie van het extrapiramidale systeem. De ziekte van Parkinson (veroorzaakt door een verminderde dopamineproductie in de basale kernen) onderscheidt zich van Parkinsonisme. Parkinsonisme kent dezelfde verschijnselen als Parkinson, maar wordt veroorzaakt door beschadiging van de basale kernen (door bijvoorbeeld medicatie). We spreken in deze gevallen van een extrapiramidale stoornis.

Welke klachten geeft Parkinson(isme)?

Beven (vooral in rust), stijve, soms pijnlijke spieren, een 'starre' (maskerachtige) gezichtsuitdrukking, moeite met op gang komen en stoppen, een traag en voorovergebogen loop met schuifelende pasjes. Het evenwicht is slechter waardoor er een verhoogde kans op vallen is. De klachten kunnen sterk wisselen in ernst. Bij de ziekte van Parkinson is er een grotere kans op depressie.

Bij Parkinsonisme door medicatie (o.a. antipsychotica) staat bewegingsarmoede en stijfheid het meest op de voorgrond. De klachten worden beleefd als 'harnasgevoel', vermoeidheid, spierzwakte, soms spier-en gewrichtspijn. Waarneembaar zijn verder de verminderde mimiek, mindere armzwaai bij lopen, gebogen schouders en de monotone spraak.

Naast Parkinsonisme (15 tot 20% van de mensen die antipsychotica gebruiken) kunnen antipsychotica nog de volgende extrapiramidale bijwerkingen geven: acute dystonie (10 tot 100%), rabbitsyndroom (2 tot 10%), acathisie (20 tot 50%), tardieve bewegingsstoornissen (1% bij jongere en 5 tot 7% bij oudere mensen). ¹³⁵

• Acute dystonie: samentrekken van spiergroepen vooral in hoofd en nek, vaak asymmetrisch resulterend in scheefstand hoofd, moeilijk praten, moeilijk slikken, kaakklem, dwangstand van de ogen
• Rabbitsyndroom: tremor rond de mond lijkend op de kauwbewegingen van een konijn
• Acathisie: subjectief onrustgevoel dat leidt tot wiebelen, wippen, bewegingsonrust en angst
• Tardieve bewegingsstoornissen: bewegingsstoornissen door langdurig gebruik antipsychotica, als wormachtige bewegingen van de tong, smakbewegingen, kauwbewegingen kaken, ongecontroleerde bewegingen van de romp

Voor mensen met een verstandelijke beperking is het soms niet mogelijk om genoemde klachten kenbaar te maken. Het kan zijn dat de omgeving datgene wat ze observeert, verkeerd duidt als een gedragsverandering.

Hoe vaak komt Parkinson(isme) voor in de algemene bevolking?

In het Rotterdamse ERGO onderzoek onder mensen van 55 jaar en ouder werd een prevalentie voor Parkinson(isme) gevonden van 1,9%, waarvan het bij driekwart om de ziekte van Parkinson ging. Het aantal personen met deze klachten neemt toe met de leeftijd. ¹³⁶

In een grote open populatie studie (onder alle leeftijden) van 220.000 mensen in Portugal was de prevalentie van de ziekte van Parkinson 0,14% voor mannen en 0,13% voor vrouwen. ¹³⁷

Hoe vaak komt Parkinson(isme) voor bij mensen met een verstandelijke beperking?

Er zijn geen cijfers gevonden voor het voorkomen van de ziekte van Parkinson bij mensen met een verstandelijke beperking. Er is een sterke reden om aan te nemen dat Parkinsonisme en andere extrapiramidale bewegingsstoornissen vaker voorkomen door een verhoogd gebruik van psychofarmaca.
In een Nederlands onderzoek in drie instellingen voor mensen met een verstandelijke beperking (2.373 cliënten) bleek 32,2% antipsychotica te gebruiken. ¹³⁸

Bijwerkingen, zoals Parkinsonisme en andere extrapiramidale bewegingsstoornissen komen bij deze middelen vaak voor, maar worden slecht onderkend. ¹³⁹
Bij een Nederlandse studie onder 99 volwassenen met een verstandelijke beperking die minimaal een jaar antipsychotica gebruikten vanwege gedragsproblematiek, werd gevonden dat 53% van hen extrapiramidale bijwerkingen hadden. ⁴⁸⁸

Bij een andere Nederlandse studie onder 103 volwassenen met een verstandelijke beperking en ernstige gedragsproblematiek (van hen gebruikte 78% psychofarmaca) had in het totaal 34% neurologische symptomen (epilepsie, paresthesie of bewegingsstoornissen). Naarmate er meer psychofarmaca gebruikt werden, kwamen de neurologische symptomen (bijwerkingen) vaker voor. ⁴⁸⁹