Kanker

Wat is kanker?

Onder de term 'kanker' vallen vele kwaadaardige aandoeningen. Zij verschillen in symptomen, groeisnelheid, behandelingsmogelijkheden en overlevingskansen. Bij kanker is sprake van een tumor of gezwel; een ophoping van cellen. Die ontstaat als een groep lichaamscellen zich ongeremd gaat vermenigvuldigen en groeien. Dit komt door een ontregeling van de mechanismen die de celvermenigvuldiging onder controle houden. De kans op zo'n ontregeling neemt toe bij het ouder worden. Daardoor komt kanker meer voor bij oudere mensen.

Een gezwel kan goedaardig (benigne) zijn. Er is dan (nog) geen sprake van kanker. Vaak is wel onderzoek nodig en eventueel verwijdering van het goedaardige gezwel. Bij een kwaadaardig (maligne) gezwel spreken we van kanker.

Kanker kan overal in het lichaam voorkomen. De meest voorkomende kankersoorten in de algemene bevolking zijn: borstkanker, darmkanker, longkanker, huidkanker en prostaatkanker. Samen beslaan deze vijf meest voorkomende kankersoorten bijna tweederde van alle nieuwe kankergevallen. Hierna volgen lymfklierkanker en leukemie, blaaskanker, baarmoederkanker, nierkanker, maagkanker, alvleesklierkanker, slokdarmkanker, eierstokkanker en kanker in het hoofdhalsgebied. ⁷⁴

Welke klachten geeft kanker?

De klachten van kanker zijn afhankelijk van de locatie en de groeisnelheid. Signalen kunnen zijn: een knobbeltje of zwelling ergens in het lichaam, opgezette klieren, veranderingen aan een moedervlek, een nieuwe moedervlek, aanhoudende hoest of heesheid, bloed ophoesten, slikproblemen, blijvende veranderingen in de stoelgang zonder duidelijke aanleiding, langdurige verstopping of diarree, onverklaarbaar gewichtsverlies, huidafwijkingen (een korstje, wondje of zweertje dat niet geneest), ongewoon bloedverlies (bijvoorbeeld vaginaal bloedverlies of bloedverlies tussen de menstruaties door of na de overgang), afscheiding uit de tepels, bloed in de urine zonder pijn bij het plassen, aanhoudende buikpijn, hevige terugkerende hoofdpijn, verandering in omvang en vorm van de testikels.

Bij bovengenoemde verschijnselen kan er uiteraard ook iets anders aan de hand zijn dan kanker. Het is verstandig om dat uit te laten zoeken.

Hoe vaak komt kanker voor in de algemene bevolking?

Kanker was in 2014 in Nederland doodsoorzaak nummer één voor mannen en vrouwen. ⁴⁵⁶ Het risico dat een persoon ooit in het leven kanker krijgt is 30%. Meer dan 70% van alle nieuwe gevallen van kanker komt voor bij mensen boven de 60 jaar.

De geschatte prevalentie (uitgedrukt in het percentage van de bevolking bij wie ooit kanker is vastgesteld en dat op een bepaalde datum nog in leven is; een deel van deze personen is genezen, bij het andere deel is de ziekte nog aanwezig) is 2,5%. De prevalentie van borstkanker is het hoogst (globaal een kwart van het totaal), gevolgd door darmkanker, longkanker, huidkanker en prostaatkanker. ⁷⁴

Hoe vaak komt kanker voor bij mensen met een verstandelijke beperking?

Kanker is bij mensen met een verstandelijke beperking doodsoorzaak nummer twee na longaandoeningen, direct gevolgd door hart- en vaatziekten. ⁴⁵⁷ In oudere studies was kanker doodsoorzaak nummer drie na longaandoeningen en hart- en vaatziekten. ⁷⁵

Het risico dat een persoon met een verstandelijke beperking ooit in het leven kanker krijgt, is gelijk aan het risico in de algemene populatie (30%). Wel is de incidentie per leeftijdsgroep anders: bij personen tussen de 15 en 30 jaar is het risico hoger, en bij personen boven de 60 jaar lager dan bij de vergelijkbare leeftijdgroep in de algemene bevolking. Kanker komt bij alle niveaus van verstandelijke beperking even vaak voor. ⁷⁶

De incidentie per kankersoort bij mensen met een verstandelijke beperking is anders dan in de algemene bevolking. Kanker van de tractus digestivus (het maag-darmstelsel) komt het meest voor: Jancar ⁷⁷ vond kanker in het maag-darmstelsel bij 58,5% en Cooke ⁷⁸ vond kanker in het maag-darmstelsel bij 55% van het totale aantal gevallen van kanker.

Uit een grote Finse retrospectieve studie over 30 jaar bij 2.173 mensen met een verstandelijke beperking bleek een verhoogde incidentie voor galblaaskanker (2.8 keer vaker vooral bij ernstig verstandelijke beperking), schildklierkanker (2.1 keer vaker), slokdarmkanker (2 keer vaker). En een verlaagde incidentie voor prostaatkanker (5 keer minder vaak), kanker van de urinewegen (3.3 keer minder vaak) en longkanker (net zo vaak bij licht tot matig VB maar bijna 2 keer minder vaak bij ernstig VB). ⁷⁹

Uit een onderzoek in Australië onder 9.049 mensen met een verstandelijke beperking bleek een verhoogde incidentie voor leukemie (mannen 3.3 keer en vrouwen 4.6 keer vaker), hersentumor (mannen 2.8 keer en vrouwen 2.3 keer vaker) en maagkanker (mannen 3.3 keer vaker), baarmoederkanker (3 keer vaker), darmkanker (mannen 1,4 keer en vrouwen 3.1 keer vaker), schildklierkanker (mannen 1.7 keer vaker), testiskanker (1.4 keer vaker). En een verlaagde incidentie voor prostaatkanker (5 keer minder vaak). ⁷⁶

In een studie uit registers van Engelse huisartsenpraktijken bleek dat kanker minder vaak geregistreerd werd dan in de algemene populatie. ⁴⁵⁸ Mogelijk zou dit kunnen duiden op onderdiagnostiek. In een andere Engelse studie werd onder volwassenen met een verstandelijke beperking juist een slechtere gezondheid gevonden dan in de algemene populatie, waaronder een verhoogde prevalentie voor kanker. ⁴⁵⁹  

Mensen met het downsyndroom hebben een verhoogde kans op leukemie ⁴⁶⁰  en testiskanker.

Mensen met tubereuze sclerose hebben een verhoogde kans op een hersentumor en een niertumor.

Neurofibromatosis is gekarakteriseerd door huidtumoren en tumoren in het centrale zenuwstelsel.

Hersentumoren kunnen de oorzaak zijn van een verstandelijke beperking. ⁷⁶