Slaapstoornis

Wat is een slaapstoornis?

Bij een slaapstoornis heeft iemand last van slecht inslapen, lang wakker liggen, te vaak of te vroeg wakker worden en daardoor zich de volgende dag niet fit voelen.

Slapeloosheid kan veel uiteenlopende oorzaken hebben, bijvoorbeeld spanningen, plotseling stoppen met drinken of slaappillen slikken, overmatig gebruik van cafeïnehoudende producten of alcohol, te veel roken, lichamelijke ongemakken (als jeuk, pijn, dorst, maagzuur, hoest, plassen, benauwdheid, nachtzweet, hartkloppingen), chronische somatische aandoeningen, sommige medicijnen, en bepaalde psychische stoornissen (bijvoorbeeld angststoornis, manie, psychose).

Tot de specifieke slaapstoornissen behoren de volgende ziektebeelden:

• Restless legs syndroom (letterlijk: rusteloze benen)
• Slaapapneusyndroom (ofwel OSAS: obstructieve slaapapneusyndroom): tijdens de slaap in één uur meer dan 5 perioden van 10 seconden een ademstilstand (risicofactoren zijn overgewicht, COPD en diabetes)
• Narcolepsie: neurologische afwijking met overweldigende behoefte om gedurende de dag te slapen, zelfs na voldoende nachtrust
• Vertraagdeslaapfasesyndroom (ofwel DSPS: delayed sleep phase syndrome): de biologische klok van de patiënt loopt niet synchroon met anderen; men valt pas zeer laat in slaap en heeft problemen met opstaan in de ochtend
• Parasomnie: de persoon vertoont ongewoon gedrag tijdens het slapen zoals slaapwandelen, praten in de slaap, het hebben van nachtmerries en nachtelijke angstaanvallen

Iemand die overdag steeds in slaap valt, kan lijden aan chronisch slaaptekort, het slaapapneusyndroom, narcolepsie, een depressie of aan bepaalde neurologische aandoeningen. ⁴⁹⁷

Welke klachten geeft een slaapstoornis?

De klachten van een slaapstoornis kunnen zijn: moeheid, slaperigheid, prikkelbaarheid, rusteloosheid, concentratieproblemen, vergeetachtigheid. Als de slapeloosheid wat langer duurt, dan kunnen de verschijnselen zijn: hoofdpijn, weinig energie, gewichtstoename, gevoel van ziekte of malaise, moeheid, apathie, depressie. Bij mensen met verhoogde kwetsbaarheid zoals mensen op hogere leeftijd, met dementie, zintuigstoornissen of polyfarmacie vormt slaaptekort daarnaast een verhoogd risico voor het optreden van een delier: bewustzijnsdaling met desoriëntatie, wanen en hallucinaties, meestal mét maar soms ook zónder onrust ¹⁵⁷ .

Het slaapapneusyndroom (OSAS) geeft een aanvullend klachtenpatroon: naast bovenstaande klachten ook hoge bloeddruk en tevens is er een mogelijke relatie tussen OSAS en hart- en vaatziekten en een verhoogde kans op sterfte ten gevolge van hart- en vaatziekten. ¹⁵⁸

Verhoogde prikkelbaarheid is bewezen geassocieerd met ernstige slaapproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking. ¹⁵⁹ , ¹⁶⁰
De associatie van slaapstoornissen en gedragsproblemen is bewezen, echter wat gevolg en wat oorzaak is, blijft onduidelijk aangezien er alleen cross-sectionele studies zijn naar deze associatie. ¹⁶⁰

Hoe vaak komt een slaapstoornis voor in de algemene bevolking?

Twintig tot dertig procent van de volwassenen heeft problemen met de slaap. Slechts 10 tot 15% van hen consulteert hiervoor een arts. Slaapklachten komen vaker voor op latere leeftijd.  Bij vrouwen komt slapeloosheid tweemaal zo vaak voor als bij mannen. De lifetime-prevalentie van het slaapapneusyndroom wordt geschat op tenminste 0,45% bij mannen van 35 jaar en ouder. ¹⁶¹

Amerikaans onderzoek berekende bij 30- tot 60-jarigen een prevalentie van het slaapapneusyndroom van 4% bij mannen en 2% bij vrouwen. ¹⁵⁸

Hoe vaak komt een slaapstoornis voor bij mensen met een verstandelijke beperking?

Slaapproblemen komen bij mensen met een verstandelijke beperking vaak voor, al lopen de cijfers nogal uiteen van 15% tot 88% afhankelijk van de studie-opzet, de kenmerken van de deelnemers en de definitie van slaapstoornissen. Bij 9,2% komen ernstige slaapstoornissen voor. ¹⁶²

Uit Nederlands onderzoek onder ouderen met een verstandelijke beperking blijkt dat 72% van de deelnemers minimaal 1 slaapprobleem heeft, 12% heeft meer dan 1 slaapprobleem (inslapen, doorslapen, kort slapen of vroeg wakker worden). ¹⁶³

Bij een groot Australisch onderzoek (vragenlijsten) onder 2.540 (verzorgers/ ouders van) mensen met een verstandelijke beperking bleek 43% van de respondenten last te hebben van slaapproblematiek. ¹⁶⁴

In een Engelse cohort-studie in de open populatie onder 1.023 volwassenen met een verstandelijke beperking was de 1 maand-prevalentie voor slaapproblematiek 9,2%. De slaapproblemen werden geïdentificeerd met de PAS-ADD. De risicofactoren waren het hebben van een psychiatrische stoornis, gedragsproblemen en longproblematiek. ¹⁶⁵

Bij een studie onder 155 volwassenen met een verstandelijke beperking in Engeland is de prevalentie van een inslaapstoornis 17% en van een doorslaapstoornis 11%. ¹⁶⁶

De factoren die geassocieerd zijn met een slaapstoornis bij mensen met een verstandelijke beperking zijn: gedragsproblematiek, psychiatrische ziekten, autisme spectrum stoornis, ernstige verstandelijke beperking, blindheid, spasticiteit, onzindelijkheid, ademhalingsproblemen en/of longziekten, voedingsproblemen, epilepsie, zure reflux, obstipatie, het gebruik van benzodiazepinen en tevens het gebruik van anti-epileptica en gedragsbeïnvloedende medicatie (psychotrope medicatie en antidepressiva). Niet farmacologische interventies blijken effectief te zijn. ¹⁶²

Slaapproblemen komen vaak voor bij de volgende syndromen: angelmansyndroom , downsyndroom, fragiele x-syndroom, smith-magenissyndroom, sanfilipposyndroom, tubereuze sclerose, prader-willisyndroom, williamssyndroom. ¹⁶⁷
Het slaapapneusyndroom (OSAS) komt vaak voor bij mensen met het downsyndroom. Een studie onder 108 kinderen tussen 1 tot 18 jaar liet een prevalentie van 55% zien. Risicofactoren waren jongens en kinderen met vergrote tonsillen. Het lichaamsgewicht was niet van invloed op de prevalentie. ¹⁶⁸
In een andere studie onder 65 kinderen met het downsyndroom van 2 tot 4 jaar had 75% OSAS. ¹⁶⁹

In een studie onder 16 volwassenen met het downsyndroom had 94% OSAS met een gemiddelde ademstilstand van 37 keer per uur. ¹⁷⁰