Epilepsie

Wat is epilepsie?

Epilepsie is een aandoening waarbij bepaalde aanvallen optreden die hun oorsprong hebben in de hersenen. Een aanval wordt ook wel een epileptisch insult (toeval) genoemd. Aanvallen ontstaan door een plotselinge, tijdelijke verstoring van de elektrische prikkeloverdracht in de hersenen. Aanvallen verschillen van persoon tot persoon. Dat komt doordat er vele verschillende oorzaken zijn voor epilepsie. Er is niet altijd een duidelijke oorzaak van epilepsie aan te geven.

Mogelijke oorzaken zijn: erfelijke aanleg, een aanlegstoornis in de hersenen (bijvoorbeeld voor tubereuze sclerose, downsyndroom, fragiele x-syndroom, rettsyndroom en angelmansyndroom), hersenbeschadiging rondom de geboorte (met als gevolg een epilepsiesyndroom, bijvoorbeeld het syndroom van West en het syndroom van Lennox Gastaut), ontstekingen (bijvoorbeeld hersenvliesontsteking, hersenontsteking), hersenbeschadiging door een ongeluk (hersenbloeding of herseninfarct), een hersentumor of medicijnvergiftiging. ⁴⁸⁰

Welke klachten geeft epilepsie?

Bij een aanval kunnen de volgende verschijnselen optreden:

• Motorische: samentrekken van een enkele spier, spiergroep of meer spieren (stuipen)
• Sensorische: problemen met horen, zien, voelen, proeven, ruiken en verstoringen van de waarneming van ruimte en tijd
• Autonome: zweten, blozen, misselijkheid, kippenvel, hartkloppingen
• Psychomotorische: tijdelijk gestoord geheugen, tijdelijk aangetaste spraakfunctie
• Psychische: spontane angstgevoelens, woede, vreugde, hallucinaties

Het verloop van een epileptische aanval is afhankelijk van het type aanval. Er is een onderscheid tussen 'gegeneraliseerde' en 'partiële' epileptische aanvallen. Bij een gegeneraliseerde aanval (tonisch clonische aanval, absence) vinden de abnormale elektrische ontladingen overal in de hersenen plaats. In dit geval treedt ook bewustzijnsverlies of bewustzijnsverandering op. Bij een partiële of focale aanval is slechts een bepaald gedeelte (focus) van de hersenen betrokken bij de abnormale elektrische ontladingen. Het bewustzijn blijft behouden. Een partiële aanval kan overgaan in een secundair gegeneraliseerde aanval. De plaatselijke ontlading breidt zich dan uit tot de gehele hersenen.

Epilepsie en ook het gebruik van anti-epileptische medicatie leiden frequent tot slaapstoornissen. ¹¹⁹  

Kinderen met epilepsie hebben een sterk verhoogde kans (tot 40%) op ADHD, vooral op de ADD variant zonder overbeweeglijkheid.  ¹²⁰

De gedragsproblemen betreffen vooral internaliserende problematiek zoals (faal)angst, onzekerheid en depressie.

De aanvalsfrequentie kan wisselen met hormonale schommelingen gedurende de menstruele cyclus. Gevonden is dat er twee keer zo veel aanvallen voorkomen op de eerste dag van de cyclus dan op de dag waarop de minste aanvallen voorkomen; op dag 8 van de cyclus.  ¹⁰⁰⁰

Een issue bij de combinatie van epilepsie en menstruatie is de cyclusregulatie. De anti-epileptica verlagen de spiegels van de orale anticonceptiva (de pil), waardoor de dosis daarvan eigenlijk verhoogd zou moeten worden. Gebeurt dat niet dan verhoogt het risico op zwangerschap, waarbij de anti-epileptica een schadelijk effect kunnen hebben op de ongeboren baby. (richtlijn Epilepsie, Nederlandse Vereniging voor Neurologie, 2014).

Uit een recente systematische review naar neuropsychiatrische comorbiditeit bij epilepsie blijkt dat mensen met epilepsie over het algemeen niet vaker neuropsychiatrische aandoeningen hadden, behalve de neiging tot een negatieve stemming. Binnen de epilepsiefactoren was een ernstigere vorm van epilepsie meer geassocieerd met neuropsychiatrische aandoeningen en mensen met epilepsie en een verstandelijke beperking hebben meer risico op neuropsychiatrische aandoeningen dan mensen met epilepsie zonder een verstandelijke beperking. ⁵³⁴

Uit een systematische review over somatische aandoeningen en probleemgedrag bij mensen met een verstandelijke beperking blijkt dat gedragsproblemen worden gezien bij mensen met frequente en ernstige insulten, met gegeneraliseerde epileptische activiteit op het EEG en met bijkomende aandoeningen (bijvoorbeeld een visuele beperking of spasticiteit). ¹²¹

Daarnaast zijn er syndromen die gepaard gaan met zowel een verstandelijke beperking als met epilepsie en met een specifiek gedragsfenotype (waaronder zelfverwondend gedrag). Voorbeelden hiervan zijn het rettsyndroom en het fragiele x-syndroom. ⁴⁸⁰

Hoe vaak komt epilepsie voor in de algemene bevolking?

De prevalentie van actieve epilepsie bij mensen ≥ 55 jaar is ongeveer 0,9%. De prevalentie van actieve epilepsie én epilepsie in de voorgeschiedenis is 1,5%. ¹²²

Hoe vaak komt epilepsie voor bij mensen met een verstandelijke beperking?

Epilepsie komt veel vaker voor bij mensen met een verstandelijke beperking. De epilepsie is ook ernstiger en moeilijker te behandelen.

Uit een reviewartikel over de misdiagnose van epilepsie bij mensen met een verstandelijke beperking blijkt dat 25% van de diagnoses ten onrechte gesteld is. Ofwel de diagnose epilepsie werd ten onrechte niet gesteld maar in plaats daarvan werd het beeld geduid als een psychiatrische ziekte of als een bewegingsstoornis. Ofwel de diagnose epilepsie werd ten onrechte wel gesteld in plaats van de juiste diagnose syncope of conversie. ¹²³

In verschillende onderzoeken naar epilepsie bij mensen met een verstandelijke beperking wordt een prevalentie van gemiddeld 22% gevonden.
Uit een Nederlandse review van internationale artikelen over gezondheidsproblemen bij kinderen met een verstandelijke beperking blijkt dat 22% epilepsie heeft. ¹²⁵  

In het Europese POMONA onderzoek (vragenlijsten) onder een gelegenheidssteekproef van 1.269 volwassenen met een verstandelijke beperking werd een prevalentie voor epilepsie van 28% gevonden. In deze studie bleek dat 20% van de totale groep de laatste 5 jaar een epileptische aanval had; hiervan had 57% minder dan eens per maand een aanval, 19% eens per week maar niet elke week, 15% minimaal eens per week, en 9% had elke dag een epileptische aanval. ¹²⁶

In een Rotterdamse studie onder 137 jongeren tussen de 11 en 26 jaar met ernstige meervoudige beperkingen had 68% epilepsie. ¹²⁷

Het gebruik van anti-epileptica is bewezen effectief bij mensen met een verstandelijke beperking. Zij lopen risico op dezelfde bijwerkingen van de medicatie als de algemene populatie. ⁴⁸¹

In groot Engels onderzoek werden de huisartsen dossiergegevens van 14.751 patiënten met verstandelijke beperking vergeleken met die van 86.221 mensen zonder verstandelijke beperking. De prevalentie van epilepsie bij de groep met verstandelijke beperking was 18,5%, wat significant hoger was dan de prevalentie bij mensen zonder verstandelijke beperking. ⁴⁸²

In een systematische review werd de prevalentie onderzocht van epilepsie bij mensen met een verstandelijke beperking. Wanneer alle studies meegenomen werden was dit 22%. Epilepsie kwam vaker voor bij een ernstiger mate van een verstandelijke beperking. De prevalentie van epilepsie bij mensen met Down syndroom was 12,4%, maar wanneer de studies naar ouderen met Down syndroom werden uitgesloten werd dit 10,3%. ⁴⁸³