Obstipatie

Wat is obstipatie?

Obstipatie (ook wel constipatie genoemd) is de medische term voor verstopping. Er wordt te weinig, te harde of moeilijk produceerbare ontlasting afgevoerd. De dikke darm duwt ontlasting naar de endeldarm door samentrekkingen van de darmwand. Terwijl deze door de dikke darm gaat, worden er water en voedingsstoffen uit opgenomen.

Als de ontlasting te langzaam door de darmen beweegt, onttrekt de dikke darm er te veel water aan en wordt de ontlasting hard en droog. Dit levert dan problemen op met de stoelgang. Deze traagheid kan veroorzaakt worden doordat de darmen onvoldoende samentrekken of doordat er te weinig afvalmateriaal is. Dit laatste kan weer het gevolg zijn van een gebrek aan vezels of vocht in het voedsel.

Afname van de darmsamentrekkingen kan komen door stress, een zittend leven, zwangerschap of ouderdom. Veranderingen in het dagelijkse patroon, bijvoorbeeld een vakantie of een plotselinge verandering van het eetpatroon, kunnen eveneens tot verstopping leiden. Obstipatie kan tevens ontstaan wanneer te veel laxeermiddelen worden gebruikt, waardoor de normale darmwerking verstoord wordt, of wanneer niet naar het toilet wordt gegaan in geval van aandrang.

Medische oorzaken van obstipatie zijn bijvoorbeeld littekenweefsel of tumoren in het onderste deel van de darmen. Daarnaast kan obstipatie bijvoorbeeld worden veroorzaakt door neurologische aandoeningen, zoals multiple sclerose of na een beroerte of ruggenmergletsel. Stofwisselingsziekten zoals een traag werkende schildklier kunnen tevens leiden tot obstipatie. Ook bij een depressie kan obstipatie voorkomen.

Verschillende medicijnen kunnen verstopping veroorzaken. Onderzoek heeft aangetoond dat bij mensen met een matige tot ernstige verstandelijke beperking de zogenaamde Colon Transit Time (CTT, ofwel de tijd die het duurt dat een stof de hele dikke darm is gepasseerd) significant verlengd is, wat een trage darmwerking bevestigt. ²⁸⁹

Welke klachten geeft obstipatie?

Er is een onregelmatige, moeizame en soms pijnlijke stoelgang met harde en droge ontlasting. Soms treden hierbij een opgeblazen gevoel of buikkrampen op. Omdat de frequentie van de stoelgang van mens tot mens verschilt, is obstipatie (wanneer daar sprake van is) ook voor iedereen verschillend. Er wordt gesproken over obstipatie als minimaal 2 van de volgende criteria aanwezig zijn:

ontlastingsfrequentie ≤ 2 per week; hard persen tijdens ontlasting, harde en/of keutelige ontlasting; gevoel van incomplete ontlasting; gevoel van anorectale obstructie of blokkade; digitale handelingen (met de vingers) noodzakelijk om ontlasting te verwijderen. Bij kinderen is er sprake van obstipatie als er minimaal twee van de volgende criteria aanwezig zijn: ontlastingsfrequentie ≤ 2 per week; ophouden van ontlasting; pijnlijke, harde of keutelige ontlasting; grote hoeveelheid in luier of toilet; grote massa ontlasting voelbaar in de buik of het laatste deel van de dikke darm; incontinentie van ontlasting ≥ 1 episode per week (indien zindelijk). ⁵⁵⁶

De klachten zijn: minder dan normaal naar het toilet kunnen gaan, moeilijk naar het toilet kunnen gaan, harde, pijnlijke ontlasting, soms dunne ontlasting (vanwege de ‘ fausse diarree’ ofwel valse diarree waarbij de opgehoopte ontlasting achter de verstopping gaat rotten en daardoor dun wordt en langs de verstopping sijpelt), opgezette buik en buikpijn. Bij mensen met een verhoogde kwetsbaarheid zoals mensen op hogere leeftijd, met dementie, zintuigstoornissen of polyfarmacie vormt ernstige obstipatie daarnaast een verhoogd risico voor het optreden van een delier: bewustzijnsdaling met desoriëntatie, wanen en hallucinaties, meestal mét maar soms ook zónder onrust. ⁵⁵⁷

Voor mensen met een verstandelijke beperking is het soms niet mogelijk om genoemde klachten kenbaar te maken. Het kan zijn dat de omgeving dan alleen een gedragsverandering of een delirante beeld opmerkt.

Hoe vaak komt obstipatie voor in de algemene bevolking? ²⁹¹

Ongeveer tien tot dertig procent van de algemene bevolking ervaart op enig moment klachten van obstipatie en er zijn aanwijzingen dat vrouwen tweemaal zo vaak obstipatieklachten hebben als mannen. Ouderen hebben het vaakst obstipatie. ⁵⁵⁶  

Hoe vaak komt obstipatie voor bij mensen met een verstandelijke beperking?

De prevalentie van obstipatie bij mensen met een verstandelijke beperking is zo’n 10-70% afhankelijk van de doelgroep. In het Europese POMONA onderzoek (vragenlijsten) onder een gelegenheidssteekproef van 1.269 volwassenen met een verstandelijke beperking werd een lifetime-prevalentie van obstipatie van ongeveer 26,5% gevonden. ²⁹²

In een Nederlands onderzoek onder 215 matig tot zeer ernstig verstandelijk gehandicapten wonend in een instelling, werd gevonden dat 70% in de voorafgaande periode van drie maanden last had van obstipatie. ²⁹³

In een studie onder 2.283 mensen wonend in een instelling voor verstandelijk gehandicapten in Israël, werd een twee jaars-prevalentie van obstipatie van 8% gevonden. ²⁹⁴

In Nederlands onderzoek onder ouderen met een verstandelijke beperking was 43% van de deelnemers bekend met chronische obstipatie. ⁵⁵⁸

Bij mensen met een verstandelijke beperking die opgenomen werden op een behandelafdeling in verband met een psychiatrische ziekte werd een prevalentie van obstipatie van 69% gevonden. ⁵⁵⁹

In een onderzoeksgroep van 884 mensen met een verstandelijke beperking woonachtig in 3 instellingen, bleek 5% één of meer malen opgenomen te zijn geweest in verband met een (sub) ileus ten gevolge van obstipatie. ²⁹⁵

Factoren die vaker geassocieerd zijn met obstipatie zijn neurologische ziekten, immobiliteit, fysieke inactiviteit, spasticiteit, weigeren van eten, een IQ <35, gebruik van anti-epileptica, benzodiazepinen, H2-receptor antagonisten en/of protonpompremmers. ²⁹³

De prevalentie van obstipatie bij kinderen met ernstige meervoudige beperkingen is volgens Rotterdams onderzoek 57%, terwijl een groot deel van deze kinderen last blijft houden van klachten, ondanks behandeling met laxantia. ²⁹⁶